De kleurschakeringen van de film definiëren

Microcosmos is niet echt een documentaire in de strikte betekenis van het woord (dat hebben we al gezegd); geen enkele wetenschappelijke commentaar (bege)leidt ons; en het ecosysteem en alle interacties worden in hun geheel benaderd, inclusief de positieve en negatieve aspecten : de onberekenbaarheid, inspanningen, mislukkingen en overwinningen. Men kan dus niet voorspellen wat er gaat gebeuren, wie er zal 'verliezen' of 'winnen', welke 'vijand' zal overleven,...

In tegenstelling tot de documentaires die we gewoon zijn en waarvan we vooraf ongeveer weten wat er gaat gebeuren en/of waar men ons leert over het milieu, de gewoontes of de roofdieren van het dier, nodigt de film van Claude Nuridsany en Marie Pérennou de kijker uit op een verrassende reis doorheen het onbekende en het wonderlijke,... een beetje zoals bij een fictiefilm.

Hun keuze voor een dergelijke benadering laat de regisseurs toe om op een vrije manier om te gaan met het genre en z'n conventies; de visuele kant te dramatiseren en die te begeleiden door een expressieve klankband : hierbij versterkte geluiden uit de Microcosmos te alterneren met nu eens een zachte, lichte en dan weer een dreigende muziek. Het resultaat is een uitzonderlijk efficiënte mise-en-scène die de film verdeelt in komische, tragische, schrikwekkende en vreemde momenten, vol spanning of die gewoonweg heel mooi zijn...

Om deze expressieve dimensie van de film volledig tot z'n recht te laten komen, vragen we aan de leerlingen om de scène(s) op te noemen die hen een bijzonder gevoel gegeven heeft (hebben). We schrijven al deze voorstellen op het bord en we definiëren voor elk een originele algemene indruk of nuance, en die kan natuurlijk variëren naargelang de persoonlijke gevoelens van iedereen. Zo zal de scène met de mestkever die een enorm grote bol voortduwt misschien grappig lijken maar die kan ook een angstig gevoel veroorzaken : zal dit koppig insect erin slagen om het obstakel dat hem in de weg staat, te overwinnen ?

De druppels water op de takken of de bloemen in volle bloei zullen wellicht -eensgezind- voor verrukking zorgen; de spin die z'n prooi vangt zal een weerzinwekkende reactie uitlokken, de fazant die de mieren oppeuzelt, zal dan weer een gevoel van droefheid en medelijden teweeg brengen...

In dit stadium zullen de leerlingen zeker alle nuances opgemerkt hebben die Microcosmos onderscheiden van een gewone reportage over het leven op een weide. Misschien hebben ze nu ook zin om afstand te nemen van het documentair aspect van de film en zich bezig te houden met een meer poëtische benadering. We laten dus de (strenge) wetenschappelijke benadering voor wat ze is en we stellen een aantal 'vrijere' activiteiten voor, waarbij de leerlingen hun fantasie, gevoel en persoonlijke creativiteit kunnen gebruiken.

We hebben twee voorstellen voor activiteiten : één i.v.m. artistieke expressie een andere i.v.m. poëtische creatie.

Expressionistische keuzes

Sommige dieren zullen beslist de verbeelding van de kinderen aan het werk gezet hebben. Daarom nodigen we ze uit om hun indrukken weer te geven via een tekening of schilderij. We laten ze een dier kiezen die hen het meest is opgevallen. We vragen ze om vooral de emotie die het dier oproept te tekenen of te schilderen. Daarvoor kunnen twee procédés gebruikt worden : de vereenvoudiging en de overdrijving.

Bij de vereenvoudiging gaan we ons toespitsen op een bijzondere eigenschap (of karakteristiek) van het dier dat we willen voorstellen. Als men zich bv. de gedaanteverwisseling (metaformose) van de mug aan het wateroppervlak herinnert (aan het einde van de film), zal men zeker oog hebben voor het licht van de dageraad waarin de scène baadt. In dit geval raden we het kind aan om de aquareltechniek te gebruiken omdat die het best de transparantie van de atmosfeer weergeeft. De essentie van deze opdracht bestaat erin om de kleuren van de atmosfeer te 'vertalen' - met behulp van de leerkracht. Daarbij laten we alle details met betrekking tot de anatomische bouw van het insect (bij het tekenen) achterwege. Deze kunnen beperkt blijven tot enkele ruwe trekken (toch in een eerste stadium).

Op dezelfde manier, dus in grote lijnen, kan het gevecht tussen de vliegende herten geschilderd worden en daarbij proberen we vooral het blinkende zwart van hun schilden te benadrukken (bv. met acrylverf). Zo kan ook de afgelegde weg van de processierupsen op een zeer eenvoudige manier weergegeven worden, nl. door opeenvolgende verbindingstekens. Tenslotte houden we beslist van het lieveheersbeestje en dit vooral omwille van z'n rode vleugels met zwarte punten : die kunnen we op een eenvoudige manier voorstellen door grote gekleurde vlekken.

Door met deze eenvoudige en schematische tekening een kleur-impressie weer te geven, kunnen we ook genieten van de subjectieve impressie die we voelden bij het zien van de film en die we nu proberen te 'her-talen'.

Deze poging kan ook samen gaan met een effect van overdrijving. Die bestaat erin om bepaalde kleureffecten te benadrukken of om de tekening zodanig te vervormen dat ze een karikatuur wordt. Deze methode van vereenvoudiging en overdrijving kunnen we 'afzonderlijk', na elkaar gebruiken maar de twee kunnen ook gecombineerd worden want ze beogen hetzelfde doel, nl. het expressieve effect van het tekenwerk accentueren.

Als we op die manier te werk gaan (de combinatie gebruiken) bij 'de hoornbij die paart met de orchidee', kunnen we met stukken stof 'tamponeren' en zo het prachtige fluwelen aspect van de bloem weergeven.

Afdruk, vereenvoudiging en overdrijving van een rups van de hermelijnvlinder vertrekkende van een foto